Fundacja rodzinna – sposób na sukcesję firmy
Spis treści:
Fundacja rodzinna – sposób na sukcesję firmy
Każdy przedsiębiorca, który odniósł sukces w biznesie, prędzej czy później staje się przed problem sukcesji. Komu i na jakich zasadach przekazać firmie? Czy w rodzinie są osoby będące w stanie dalej poprowadzić działalność gospodarczą? Czy samodzielnie podjąć decyzję o sukcesji, czy też pozostawić sprawy własnemu biegowi bądź ewentualnie sporządzić testament? Na każde z tych pytań nie ma łatwych odpowiedzi.
Ich znalezienie wymaga uwzględnienia szeregu okoliczności konkretnego przypadku. Jednak rozwiązanie tego skomplikowanego problemu można uprościć zakładając fundację rodzinną. Taki krok niesie ze sobą szereg korzyści – zarówno dla prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, jak i wspólników spółek prawa handlowego.
Fundacja rodzinna – dla kogo?
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej, fundacja ta jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Jednocześnie dokładne cele działania fundacji rodzinnej określa w statucie jej fundator, przez co – o czym nigdy nie należy zapominać – statut to kluczowy dokument dla właściwego działania fundacji rodzinnej. Warto jeszcze podkreślić, że przez „świadczenia na rzecz beneficjentów” ustawodawca rozumie składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów (art. 2 ust. 2).
Kto może założyć fundację rodzinną?
Fundację rodzinną tworzy fundator. Może nim być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Natomiast samo oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej składa się w akcie założycielskim albo w testamencie. Nie należy zapominać, że obowiązkiem fundatora jest wniesienie mienia na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej. Co prawda dokładną wysokość tego funduszu określa statut, ale nie może być ona niższa, niż 100 tys. złotych.
W każdym razie powołanie omawianej tu fundacji pozwala właściwie każdemu przedsiębiorcy rozwiązać problem sukcesji firmy. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej fundatorem powinien stać się sam przedsiębiorca. Nieco inaczej kwestia ta przedstawia się w przypadku prowadzenia biznesu w formie spółki. Fundatorem może być jedynie osoba fizyczna, co wyklucza wystąpienie w tej roli jakiegokolwiek innego podmiotu prawa. Jednak nie ma przeszkód, aby funkcję fundatora pełniło kilka osób fizycznych. Tym samym fundacja rodzinna może zostać utworzona – we własnym imieniu – przez wspólników spółki. Wówczas w statucie należy określić w jaki sposób będą oni wykonywać uprawnienia i obowiązki fundatora w stosunku do fundacji.
Jakie korzyści daje fundacja rodzinna?
Korzyści płynące z utworzenia fundacji rodzinnej sprowadzają się do udzielenia odpowiedzi na pytanie. W jaki sposób fundacja rodzinna umożliwia ona sukcesję biznesu? Mechanizm jest stosunkowo prosty. Wypracowane przez przedsiębiorcę zyski – w całości lub w części – są przekazywane do fundacji rodzinnej, która następnie spełnia określone świadczenia na rzecz beneficjentów. To, kto zostanie zaliczony do ich grona zależy od decyzji fundatora lub fundatorów. Mogą nimi być wszyscy członkowie rodziny bądź tylko niektórzy z nich. Nie ma także przeszkód, aby beneficjentem uczynić kogo spoza kręgu osób najbliższych fundatorowi.
Ponadto to fundator określa jakie dokładnie świadczenia będą przysługiwać beneficjentom od fundacji. Ich katalog – co wynika ze wskazanych powyżej przepisów ustawy o fundacji rodzinnej – jest bardzo szeroki. Przykładowo, co jednocześnie wydaje się najprostszym i bardzo praktycznym rozwiązaniem, takim świadczeniem może być wypłacanie w każdym miesiącu ustalonej sumy pieniędzy beneficjentom.
Do kogo należy fundacja rodzinna?
Dodatkowo trzeba podkreślić, że fundacja rodzinna – jako posiadająca osobowość prawną – jest podmiotem prawa odrębnym od fundatora czy beneficjentów. Sama w sobie nie podlega także dziedziczeniu, przez co pozwala zachować majątek rodzinny właściwie na nieograniczony czas. Fundacja jest także – z prawnego punktu widzenia – odrębna od przedsiębiorstwa osoby, która ją ufundowała. Dlatego ewentualne perturbacje w działalności firmy nie wpływają na funkcjonowanie fundacji. Przynajmniej do czasu, gdy będzie ona posiadać majątek niezbędny do spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.
Co niezwykle istotne mechanizm fundacji rodzinnej pozwala na zapewnienie udziału w majątku rodzinnym najbliższym przedsiębiorcy, którzy z różnych względów nie chcą lub nie mogą zaangażować się w codzienne prowadzenie biznesu. Wielu właścicieli firm boryka się – tytułem przykładu – z brakiem w kręgu swojej najbliższej rodziny osób, które chciałyby i byłyby w stanie dalej prowadzić ich działalność gospodarczą.
Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?
Ustawa o fundacji rodzinnej dopuszcza także prowadzenie przez taką fundację działalności gospodarczej. Co prawda jest to możliwe jedynie w ściśle określonych przypadkach. Z pewnością pomysł ten zawsze wart jest rozważenia: działalność gospodarcza z pewnością może stać się źródłem dochodów fundacji.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 powołanej ustawy, fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą jedynie w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarki leśnej.
Fundacja rodzinna to nowe rozwiązanie prawne. Obecnie niewielka liczba fundacji rodzinnych została zarejestrowana. Nadal znajduje się ona w początkowym stadium rozwoju i przyjdzie nam poczekać na to czy fundacja rodzinna przyjmie się w naszych warunkach.
Fundacja rodzinna a spadek – o czym pamiętać?
Wraz z wejściem w życie przepisów o fundacji rodzinnej ustawodawca dokonał także szeregu istotnych zmian w zakresie zasad dziedziczenia, określonych w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z tymi zmianami fundacja rodzinna otrzymała prawo do bycia spadkobiercą, nawet jeżeli jeszcze nie istnieje w momencie śmierci spadkodawcy. Możliwość taka dotyczy fundacji rodzinnych ustanawianych w testamencie. Wpisanie fundacji do rejestru fundacji rodzinnych powinno nastąpić w ciągu dwóch lat od dnia ogłoszenia testamentu.
Spore nowości dotyczą instytucji zachowku. Zachowek to część majątku spadkodawcy, której mają prawo domagać się spadkobiercy pominięci przez spadkodawcę. Pod warunkiem, że nie zostali skutecznie wydziedziczeni. Po pierwsze, w myśl nowego brzmienia art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego świadczenia od fundacji rodzinnej mogą pokryć roszczenia o zachowek. Tym samym, o ile oczywiście są to świadczenia w odpowiedniej wysokości, beneficjent może utracić prawo do otrzymania zachowku. Po drugie zaś, utworzenie fundacji rodzinnej przez spadkodawcę – również, gdy nie uczyni tego w testamencie, ale za swojego życia – wpływa na sam sposób obliczania wysokości zachowku.
Ustawodawca rozróżnia tu dwie sytuację. W pierwszej wartość funduszu założycielskiego dolicza się do spadku. Dzieje się tak wtedy, kiedy fundacja rodzinna jest ustanawiana przez spadkodawcę w testamencie. Jeżeli jednak spadkodawca utworzył fundację rodzinną za swojego życia, to fundusz założycielski zostanie zaliczony do spadku pod warunkiem, że wniesienie mienia do fundacji rodzinnej nastąpiło przed mniej, niż 10 laty od śmierci spadkodawcy. Upływ dziesięcioletniego terminu właściwie zamyka możliwość jakiegokolwiek dziedziczenia majątku wniesionego do fundacji. Do tych regulacji należy jeszcze dołożyć przepisy odnoszące się do relacji na linii fundusz założycielskich – zachowek, gdy ma on zostać przyznany zstępnemu fundatora bądź jego małżonkowi. Przykładowo, zgodnie z art. 9941 § 1 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji. Ustanowienie fundacji rodzinnej nie należy do najprostszych zagadnień. Celem nowych przepisów jest jak najlepsze zabezpieczenie majątku fundacji rodzinnej i aby nie podlegał on rozproszeniu. Tym samym w praktyce jest to kolejny sposób na zapewnienie efektywnej sukcesji firmy.
