Czynny żal nie zawsze chroni przed odpowiedzialnością
Spis treści:
Co to jest czynny żal?
Czynny żal to instytucja prawna przewidziana w Kodeksie karnym skarbowym pozwalająca na unikniecie odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. W pewnym uproszczeniu czynny żal to złożenie przez sprawcę przestępstwa lub wykroczenia skarbowego zawiadomienia do właściwego urzędu o popełnieniu czynu zabronionego. Zawiadomienie takie powinno także obejmować ujawnienie przez sprawcę wszystkich okoliczności popełnienia tego czynu zarówno tego jak do niego doszło oraz ujawnienie innych osób, które brały udział. Złożenie skutecznie czynnego żalu wyłącza karalność za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.
Kiedy można skorzystać z instytucji czynnego żalu?
W praktyce bardzo często przewija się przekonanie, że złożenie czynnego żalu oraz zapłata uszczuplonej należności podatkowej lub złożenie korekty deklaracji prowadzi do całkowitego wyłączenia karalności z tytułu popełnionego czynu zabronionego. To przeświadczenie jest błędne dlatego też przed złożeniem czynnego żalu choćby w odniesieniu do takich czynów jak przestępstwo fakturowe, uszczuplenia VAT, fałszywe oświadczenia w formularzu MDR-3, oświadczenia dotyczące PIT-2 konieczna jest konsultacja z prawnikiem zajmującym się przestępstwami skarbowymi i wykroczeniami skarbowymi. Złożenie czynnego żalu w takim przypadku może okazać się zupełnie nieskuteczne i stanowić będzie swego rodzaju przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego.
Czynny żal jest instytucją prawa karnego skarbowego i nie chroni przed odpowiedzialnością za czyny zabronione ścigane na gruncie prawa karnego (przestępstwa opisane w Kodeksie karnym) lub czyny zabronione opisane w tzw. przepisach karnych pozakodeksowych.
Jak skutecznie złożyć czynny żal?
Przed złożeniem czynnego żalu trzeba koniecznie przeanalizować źródło powstania nieprawidłowości i jego charakter. Jaki czyn mógł zostać popełniony, kiedy, w jakich okolicznościach? Następnie trzeba odnieść czas popełnienia czynu do obowiązujących w tym czasie przepisów a te mogły się przecież zmieniać. W dalszej kolejności trzeba zweryfikować jakie przepisy będą miały zastosowanie do popełnionego przestępstwa lub wykroczenia skarbowego i jaka z tego będzie wynikała odpowiedzialność karno skarbowa lub karna.
Kiedy już wszystko zostanie ustalone i przeanalizowane najlepiej z adwokatem lub radcą prawnym zajmującym się prawem karnym skarbowym i prawem karnym gospodarczym można podjąć decyzję co do złożenia czynnego żalu i przegotowaniu odpowiedniego zawiadomienia.
Pamiętajmy, jeśli istnieje ryzyko, że czynny żal może być nieskuteczny co do całości ujawnionych zachowań lub istnieje uzasadnione podejrzenie, że organy już prowadzą postępowanie w sprawie wówczas lepiej zrezygnować ze złożenia czynnego żalu.
Na co zwrócić uwagę składając czynny żal?
Jak wiemy, czynny żal musi zostać złożony skutecznie aby chronił przed odpowiedzialnością. Łatwo zauważyć, że ochrona przed odpowiedzialnością karną może dotyczyć konkretnej osoby. Wyłania się z tego bardzo istotne zagadnienie, czyli kto powinien złożyć czynny żal? Przecież to nie spółka lub działalność gospodarcza składa czynny żal. Czynny żal musi złożyć konkretna osoba, sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Dlatego też rozważając możliwość złożenia czynnego żalu powinniśmy bardzo dokładnie przeanalizować kto w danym stanie faktycznym powinien i może złożyć czynny żal. Złożenie czynnego żalu przez niewłaściwą osobą może jedynie napytać biedy rzeczywistemu sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.
Druga ważna kwestia na jaką trzeba zwrócić uwagę składając czynny żal to moment złożenia czynnego żalu. Czynny żal będzie złożony skutecznie przede wszystkim wówczas kiedy organy nie mają wiedzy na temat czynu zabronionego objętego zawiadomieniem. To dość sporna kwestia gdyż organ może próbować wyłączyć skutki czynnego żalu wskazując, że miał wiedzę na temat okoliczności popełnienia czynu zanim sprawca złożył czynny żal. Co równie istotne czynny żal wiąże się także ze złożeniem prawnie skutecznej korekty deklaracji podatkowej. Niektóre przepisy wskazują wręcz kiedy złożenie korekty deklaracji podatkowej będzie prawnie skuteczne. Trzeba na to zwracać szczególną uwagę.
Kolejną ważną kwestią dotyczącą tego na co zwrócić uwagę przy czynnym żalu jest kwestia prawidłowego i umiejętnego przygotowania samego zawiadomienia. Instytucja czynnego żalu aby była skuteczna obejmuje nie tylko ujawnienia czynu zabronionego ale przede wszystkim, o czym często zapominamy, ujawnienie istotnych okoliczności jego popełnienia, w tym współsprawców. I znowu pomocne będzie wsparcie adwokata lub radcy prawnego zajmującego się sprawami gospodarczymi i przede wszystkim prawem karnym skarbowym i przestępstwami gospodarczymi. W przypadku niektórych czynów, jak nie złożenie jakiejś deklaracji podatkowej czy niewystawienie pojedynczej faktury opis czynu będzie bardzo uproszczony. Jednak mogą zdążyć się sytuacje zwłaszcza jeśli występują w sprawie także innego osoby, że opis czynu i wszelkich okoliczności będzie wymagał szerokiego i szczegółowego uzasadnienia. Sprawa kluczowa to odpowiednie i właściwe wskazanie innych osób. Czynny żal musi być złożony przez sprawcę lub sprawców.
Rzecz ostatnia to oczywiście zapłata podatku oraz odsetek jeśli w wyniku popełnienia przestępstwa lub czyny zabronionego nie został on zapłacony w terminie lub we właściwej wysokości.
Gdzie złożyć czynny żal?
Zgodnie z brzmieniem art. 16 § 1 Kodeksu karnego skarbowego zawiadomienie należy złożyć do organu powołanego do ścigania. Pojęcie organu powołanego do ścigania nie zostało wyjaśnionego na gruncie Kodeksu karnego skarbowego jaki i w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej. Dotychczas czynny żal był zatem składany do urzędu skarbowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub siedziby podatnika. Od stycznia 2023r. prowadzenia postepowań przygotowawczych oraz występowanie przed sądem w sprawach karnych skarbowych oraz z ustawy o rachunkowości powierzono naczelnikom 16 urzędów skarbowych. W każdym województwie po jednym. Może to prowadzić do wątpliwości do jakiego organu sprawca powinien złożyć czynny żal.
W moim przekonaniu nadal może to być urząd właściwy ze względu na zamieszkanie lub siedzibę. Ministerstwo Finansów wskazuje, że złożenie czynnego żalu do organu niewłaściwego nie pozbawi skuteczności takiego zawiadomienia. Organ niewłaściwy przekaże je do właściwego naczelnika urzędu skarbowego, nie powodując przy tym żadnych negatywnych konsekwencji dla strony.
Zmiany w przepisach
Od 1 stycznia 2022r. weszły bardzo istotne zmiany do Kodeksu Karnego Skarbowego w związku z wejściem w życie przepisów wprowadzających tzw. Polski Ład. Jeszcze niedawno korekta deklaracji podatkowej złożona na podstawie art. 16a Kodeksu Karnego Skarbowego pozwalała uniknąć kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.
Złożenie korekty deklaracji podatkowej i zapłata podatku wynikająca z takiej korekty pozwalała liczyć na to, że przedsiębiorca uniknie odpowiedzialności karnej skarbowej. Wiedząc, że organy podatkowe prowadzą kontrolę podatkową u kontrahentów przedsiębiorcy chcąc uniknąć postępowania wobec nich samy sięgali po ochroną przewidzianą przez art. 16a KKS. Aby w pełni zrozumieć charakter zmian warto spojrzeć na dotychczasowe brzmienie instytucji czynnego żalu przewidzianego w art. 16a KKS
Art. 16a (w wersji do 31.12.2021r)
Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa albo w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2016r. o Krajowej Administracji Skarbowej, korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.
Dla zastosowania tego przepisu nie miało znaczenia czy organ prowadzi wobec podatnika postępowania przygotowawcze. W przypadku złożenia prawnie skutecznej korekty deklaracji podatkowej podatnik nie podlegał a postępowanie podatkowe było umarzane.
Wraz z wejściem w życie Polskiego Ładu sytuacja przedsiębiorców bardzo się zmieniła. Oczywiście na niekorzyść. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że organy podatkowe nie mają obowiązku zawiadamiać podatnika o wszczęciu postepowania, przedsiębiorca składając czynny żal i wnosząc korektę deklaracji podatkowej nie ma żadnej pewności, że działania te będą skuteczne tzn. czy uda się przedsiębiorcy uniknąć odpowiedzialności karnej. Co gorsza złożenie czynnego żalu i korekta deklaracji podatkowej oraz uiszczenie podatku prowadzą do przyznania się przez podatnika do winy.
Zmiana jaka weszła w życie 1 stycznia 2022r. powoduje, że jeśli przed złożeniem czynnego żalu i złożeniem poprawnej i zgodnej ze stanem faktycznym deklaracji podatkowej wszczęte zostało postępowanie przygotowawcze nie będzie można uchylić się od odpowiedzialności.
Art. 16a. [Korekta deklaracji] § 1. Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca czynu zabronionego dotyczącego złożenia deklaracji lub przesłania księgi, jeżeli po jego popełnieniu została złożona organowi podatkowemu prawnie skuteczna korekta deklaracji lub księgi dotycząca obowiązku, którego nieprawidłowe wykonanie stanowi ten czyn zabroniony.
§ 2. Jeżeli w związku z czynem zabronionym określonym w § 1 nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, przepis ten stosuje się tylko wtedy, gdy należność ta została uiszczona niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie wyznaczonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego.
§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli przed złożeniem korekty deklaracji lub księgi wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe lub ujawniono w toku toczącego się postępowania przygotowawczego to przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.
Oznacza to, że pomimo złożonej korekty deklaracji postępowanie przygotowawcze może toczyć się dalej a to oznacza, że zawieszony jest bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego a postępowanie przygotowawcze może być dalej prowadzone aż do czasu przedawnienia karalności.
