Odpowiedzialność karna za oszustwo
Spis treści
Odpowiedzialność karna za oszustwo
Zostałem oszukany! Straciłam wszystkie oszczędności, zostałam oszukana! Te i inne określenia wypowiadane są przez osoby, które zostały oszukane. Co to konkretnie oznacza, że ktoś został oszukany i czy oszustwo jest przestępstwem? Oszustwo jest przestępstwem, do którego dochodzi w Polsce bardzo często i to w przeróżny sposób. Przestępstwo oszustwa popełniane jest poprzez wprowadzenie ofiary w błąd w efekcie którego, ofiara w sposób dobrowolny rozporządza swoim lub cudzym mieniem realizując nieuczciwy i przestępczy zamiar sprawcy oszustwa.
Czy można oszustwo popełnić nieumyślnie?
Oszustwo można dopuścić się tylko i wyłącznie działając umyślnie. Jest to przestępstwo umyślne, które można popełnić z tzw. zamiarem bezpośrednim. Co to oznacza? Oszust działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Wskutek podejmowanych przez oszusta czynności ofiara podejmuje kroki, efektem których będzie osiągnięcie przez oszusta korzyści majątkowej kosztem osoby pokrzywdzonej. Oszust zmierza i godzi się na to aby ofiara straciła jakieś mienie, swoje lub innej osoby. Niekoniecznie musi to być mienie ofiary. Może to być mienie innej osoby i wystarczy, że oszukana osoba mogła tym mieniem dysponować.
Liczba przestępstw oszustwa stale rośnie a przestępstwo oszustwa należy do jednych z najczęściej popełnianych w Polsce przestępstw. Statystyki pokazują, że liczba oszustw na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat się podwoiła. W samym 2020r. stwierdzono w Polsce ponad 120 tys. przestępstw oszustwa.
Różnorodność metod i podejmowanych przez przestępców działań powoduje, że każdy może stać się ofiarą przestępstwa oszustwa.
W Internecie bardzo często pojawiają się zapytania „zostałem oszukany na olx”, zostałem oszukany na allegro” zostałam oszukana przez sklep internetowy”, „zostałem oszukany przez komis samochodowy albo „zostałem oszukany przez kontrahenta” lub „czy da się odzyskać wyłudzone pieniądze”.
Ofiary przestępstwa oszustwa orientują się dopiero po pewnym czasie lub zdarzeniu. Albo przesyłka nie jest tą, która miała przyjść lub przesyłka w ogóle nie dotarła. Często oszust przepada bez śladu i okazuje się, że z nieuczciwym kontrahentem lub brokerem nie ma żadnego kontaktu.
Co to jest oszustwo?
Spójrzmy na treść przepisów kodeksu karnego. W jaki sposób oszustwo zostało uregulowane w kodeksie karnym. Przestępstwo oszustwa zostało uregulowane w art. 286 kodeksu karnego.
§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą
wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Odpowiedzialność karna za oszustwo (art. 286 k.k.) jest poważna a przestępstwo zagrożone jest surową karą.
Kto popełnia przestępstwo oszustwa?
Przestępstwo oszustwa jest przestępstwem powszechnym popełnionym przeciwko mieniu. Może się go dopuścić każda osoba mogąca podlegać odpowiedzialności karnej. Przedmiotem ochrony jest w przypadku przestępstwa oszustwa własność i inne prawa o charakterze majątkowym należące do ofiary lub innej osoby, pod warunkiem, że ofiara mogła tym mieniem dysponować. Przedmiot zamachu musi utożsamiać jakąś wartość materialną. Sprawca oszustwa działa z zamiarem pozbawienia ofiary tego mienia lub jego części. Oszustwo może polegać na wyłudzeniu pieniędzy lub zapłaty za określony towar, który w efekcie nigdy u ofiary się nie pojawi. Skutkiem oszustwa może być utrata przez ofiarę mieszkania lub domu ale także rzeczy codziennego użytku. Wreszcie ofiara wskutek działań przestępcy może utracić jakieś prawa o charakterze niematerialnym.
Majątek jako przedmiot ochrony przestępstwa oszustwa należy rozumieć jako zbiorcze określenie ogółu majątkowych praw podmiotowych, obejmujące aktywa, czyli prawa majątkowe ofiary. Ofiarą przestępstwa oszustwa może być także osoba prawna (np. spółka, stowarzyszenie, fundacja) Niekorzystne rozporządzenie mieniem osoby prawnej dokonane przez osoby fizyczne uprawnione do rozporządzenia tym mieniem na skutek wprowadzenia w błąd przez sprawcę przestępstwa oszustwa powoduje, że to właśnie osoba prawna, a nie osoby fizyczne wchodzące w skład jej organów jest pokrzywdzonym. Jej bowiem dobro prawne (mienie) zostało naruszone przez przestępstwo.
Kiedy dochodzi do popełnienia oszustwa?
Działanie sprawcy polega na wprowadzeniu ofiary w błąd albo skorzystania przez sprawcę z błędu ofiary (wyzyskanie błędu) lub wykorzystania tego, że ofiara nie jest zdolna do należytej oceny podejmowanych działań (niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania).
W efekcie działań przestępczych, które mogą przybrać najróżniejszą formę, ofiara w sposób dla niej niekorzystny rozporządza swoim lub cudzym mieniem. Samo działanie sprawcy może przybrać najróżniejszą formę i bardzo często jest ono rozciągnięte w czasie. Celem podejmowanych przez sprawcę kroków może być wywołanie pozorów rzetelności i prawdziwości składanych przez oszusta zapewnień. Zachowania te mogą przybrać postać konkretnych działań sprawcy ale także i zaniechań przejawiających się tym, że sprawca nie poinformuje ofiary o jakiś ważnych dla jej decyzji okolicznościach. W przypadku oszustwa pokrzywdzony dokonuje danej czynności rozporządzającej zgodnie z własną wolą, bez żadnego przymusu lub groźby ze strony sprawcy. Podejmuje on określone działania obejmujące rozporządzenie swoim mieniem w sposób dobrowolny. Wprowadzenie w błąd możliwe jest więc przy wykorzystaniu wszelkich sposobów i metod, które doprowadzą do powstania rozbieżności między świadomością osoby rozporządzającej mieniem a rzeczywistym stanem rzeczy.
Przestępstwo oszustwa może być popełnione jedynie przez:
- wprowadzenie w błąd
- wyzyskanie błędu pokrzywdzonego
- wyzyskanie niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranego działania
W paragrafie 2 znajdziemy opis czynu zabronionego jakim jest tzw. oszustwo pokradzieżowe. Polega ono na żądaniu od pokrzywdzonego określonego mienia (najczęściej pieniędzy) w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
Co grozi za popełnienie oszustwa – art. 286 k.k.?
Zarówno oszustwo w typie podstawowym jaki tzw. oszustwo pokradzieżowe zagrożone są tą samą karą. Odpowiedzialność karna za oszustwo jest bardzo poważna. Przestępstwo oszustwa zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Obok kary pozbawienie wolności możliwe jest także orzeczenie sprawcy kary grzywny.
W przypadku oszustwa popełnionego w stosunku do mienia znacznej wartości, którego wartość w czasie popełnienia przestępstwa przekracza 200 000zł sprawca może zostać ukarany karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. (art. 294 § 1 k.k.) Podobnie, surowiej będzie potraktowane oszustwo w stosunku do dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury.
W przypadku przestępstwa, które może być uznane, że przypadek tzw. mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat 2. Odpowiedzialność karna za oszustwo będzie w tym przypadku nieco łagodniejsza. Sąd będzie mógł w takim przypadku zastosować instytucje warunkowego umorzenia postępowania w stosunku do sprawcy. Samo pojęcie mniejszej wagi na gruncie przestępstwa oszustwa musi zostać ustalone w konkretnym przypadku z uwzględnieniem zarówno obiektywnych jak i subiektywnych okoliczności.
Jakie są inne typy oszustw?
Kodeks karny wskazuje jeszcze inne przestępstwa oszustwa, które traktowane są przez prawo karne jako przestępstwa przeciwko mieniu.
Oszustwo komputerowe – art. 287 k.k.
§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody, bez upoważnienia, wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych lub zmienia, usuwa albo wprowadza nowy zapis danych informatycznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. Jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Oszustwo finansowe (kredytowe, dotacyjne, przetargowe) – art. 297 k.k.
§ 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.
Oszustwo ubezpieczeniowe – 298 k.k.
§ 1. Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.
W każdym jednak przypadku odpowiedzialność karna za oszustwo jest poważna a przestępstwa oszustwa zagrożone są surową karą.
Zarzut oszustwa – co zrobić?
Postępowanie w sprawie o oszustwo prowadzone jest z urzędu. Najczęściej jego zainicjowanie rozpoczyna zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa złożone przez ofiarę. Jeśli postawiono Ci zarzut oszustwa z art. 286 k.k. powinieneś potraktować sprawę poważnie i przeanalizować swoją sytuację najlepiej z adwokatem lub radcą prawnym zajmującym się przestępstwami gospodarczymi.
Radca prawny zajmujący się przestępstwami oszustwa będzie wiedział jaką przyjąć strategię obrony w sprawie aby ewentualna odpowiedzialność za oszustwo nie została Ci przypisana, ewentualnie aby w toku procesu zminimalizować skutki takiej odpowiedzialności za oszustwo.
Poza typowymi pospolitymi oszustwami na niewielkie kwoty, coraz częściej w mojej praktyce radcy prawnego zajmującego się sprawami karno gospodarczymi spotykam się z przypadkami bardzo złożonymi. Dotyczą one wykorzystywania prawa karnego do sporów o czysto gospodarczym charakterze. Nie zawsze niewykonana umowa wiąże się z możliwością przypisania kontrahentowi odpowiedzialności karnej za oszustwo. Możesz się skutecznie bronić.
Zostałem oszukany – co mogę zrobić?
W wielu przypadkach czas odgrywa kluczową rolę. Przestępcy szybko zacierają ślady. Im więcej czasu upłynie od chwili dokonania oszustwa do podjęcia działań tym szanse na złapanie sprawców i odzyskanie majątku maleją. Bez względu na wartość utraconego majątku jeśli zostałeś lub zostałaś oszukana powinniście zawiadomić organy ścigania. Radca prawny lub adwokat zajmujący się sprawami o oszustwo może pomóc przygotować zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa oszustwa.
