Niezapłacona faktura – czy to już przestępstwo?
Spis treści
Czy nierzetelny kontrahent może być sprawcą oszustwa?
W obrocie gospodarczym często dochodzi do sytuacji niewywiązania się jednej ze stron umowy ze swoich obowiązków. Może to być niezapłacona faktura lub niewykonana usługa. W związku z tym pojawia się pytanie, czy nierzetelnemu kontrahentowi, który nie wywiązuje się z zawartej umowy można postawić zarzut oszustwa.
Dziś przeanalizujemy sytuację w jakich okolicznościach niewywiązanie się przez jedną ze stron umowy może być potraktowane jako przestępstwo oszustwa. Sam fakt niewykonania umowy lub jej nienależyte wykonanie nie przesądza jeszcze, że doszło do popełnienia przestępstwa oszustwa.
Co to jest oszustwo i co robić w przypadku oszustwa dowiesz się tutaj.
Wyrok za oszustwo może skutecznie wyeliminować przedsiębiorcę z obrotu gospodarczego. W przypadku, gdy przedsiębiorca ma podejrzenia co do tego, że jego kontrahent mógł dopuścić się oszustwa powinien on bardzo uważnie przeanalizować okoliczności sprawy. Zanim prezes firmy lub właściciel zdecyduje się na złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa oszustwa warto skorzystać z pomocy prawnika. Trzeba ustalić czy istnieją przesłanki do złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia oszustwa. Fałszywe zawiadomienie o przestępstwie może pociągnąć za sobą negatywne skutki dla zawiadamiającego.
Art. 238. [Fałszywe zawiadomienie o przestępstwie] Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Niezapłacona faktura – czy to już przestępstwo?
W sprawach gospodarczych bardzo często strony sięgają po instrumenty prawa karnego po to aby wywrzeć określoną presje na drugą stronę. Niejednokrotnie już samo wszczęcie postępowania może skutecznie skłonić nierzetelnego kontrahenta do zapłaty faktury. Zanim jednak ogłosimy, że kontrahent nas oszukał powinniśmy się do sprawy odpowiednio przygotować.
Przestępstwo oszustwa może być popełnione jedynie umyślnie. Jest to przestępstwo kierunkowe. Sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej poprzez doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania jej błędu lub też wykorzystania niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.
Czy brak zapłaty faktury jest oszustwem?
Zawarcie umowy pomiędzy przedsiębiorcami co do zasady oparte jest na ryzyku. Skutkiem niewykonania umowy może być powstanie szkody. Dopiero analiza całokształtu sprawy i okoliczności jej towarzyszących może pozwolić na ustalenie czy zachowanie kontrahenta wypełniało znamiona oszustwa w konkretnej sytuacji. Niezapłacona faktura w terminie nie jest przestępstwem.
Jeśli zawierając umowę strona ma prawo przypuszczać i przypuszcza, że jej firma znajduje się w sytuacji pozwalającej jej na wywiązanie się z umowy, to w przypadku niewywiązania się jednak z takiej umowy w przyszłości bez względu na przyczyny, nie będzie można mówić o tym, że kontrahent nas oszukał.
Przedmiotem działania kontrahenta mającym na celu wywołanie błędu co do okoliczności transakcji mogą być informacje dotyczące sytuacji finansowej sprawcy lub innego podmioty, postanowienia zawartych umów lub uzyskanych gwarancji albo cech posiadanych lub oferowanych usług lub towarów. O przestępczym charakterze działania sprawcy będzie mowa także w przypadku zaniechania przekazania przez kontrahenta informacji istotnych z punktu widzenia zawieranej transakcji.
Oszustwo handlowe
Spójrzmy jak oszustwo na tle stosunków gospodarczych oceniały sądy.
„późniejsze niewywiązanie się z zobowiązania cywilnoprawnego, nawet świadome i celowe, o ile nie należy do zespołu okoliczności poszlakowych wskazujących na pierwotny zamiar oszukańczy sprawcy, nie może dawać podstawy do przypisania odpowiedzialności karnej za oszustwo (post. SN z 17.01.2012r., IV KK 341/00)”
„kontrahent transakcji dwustronnej nie ma obowiązku ujawniania sytuacji materialnej swojej firmy drugiej stronie kontraktu tak długo, dopóki przy zachowaniu reguł obowiązujących w danej sferze obrotu, które znane są drugiej stronie umowy, ma faktyczną możliwość realizacji przyjętego na siebie umownie zobowiązania w dacie jego powstania. W przeciwnym razie, gdy sytuacja majątkowa podmiotu będącego stroną umowy jest trudna, zwłaszcza gdy istnieją podstawy do twierdzenia, że nie ma on płynności finansowej, niepoinformowanie kontrahenta o tej sytuacji stanowi zatajenie informacji o faktycznej sytuacji finansowej i prowadzi do powstania błędnego wyobrażenia drugiej strony umowy o możliwościach finansowych (wyrok SA w Katowicach z 20.04.2000r., II AKa 71/00)”
„kontrahent w transakcji obustronnej nie ma obowiązku ujawniania sytuacji materialnej swojej firmy, niemniej jednak tylko wtedy nie będzie to miało charakteru wprowadzenia w błąd w rozumieniu przepisu art. 286 § 1 k.k., gdy podmiot taki przy zachowaniu reguł kupieckich, którym druga strona ma prawo ufać, będzie miał rzeczywistą możliwość realizacji przyjętego na siebie zobowiązania w dacie jego powstania, bez świadomego powodowania szkody w majątku swojego kontrahenta. Zaciąganie przez bankruta zobowiązań, bez informowania kontrahenta o swojej sytuacji, wypełnia znamiona art. 286 § 1 k.k.” (wyrok SA w Łodzi z 16.10.2014r., II AKa 197/14)
„niekorzystność rozporządzenia mieniem przy transakcjach oznacza pogorszenie sytuacji majątkowej kontrahenta, przejawiające się we wszelkich relewantnych z punktu widzenia okoliczności dotyczących wykonania wynikającego z transakcji zobowiązania lub zabezpieczenia transakcji elementach (wyrok SA w Łodzi z 29.01.2001r., II AKa 74/01). „Doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem może być takowym nie tylko dlatego, że sprawca mienia nie zamierza zwrócić, ale także z innych powodów, co do których sprawca wprowadza w błąd, wyzyskuje błąd lub niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania” (wyrok SA w Warszawie z 8.04.2005r., II AKa 74/05)”
„przyjęciu, że rozporządzenie mieniem miało charakter niekorzystny, nie stoi na przeszkodzie wypełnienie świadczenia wzajemnego przez sprawcę (wyrok SA w Łodzi z 29.01.2001r., II AKa 74/01). Dla oceny, czy rozporządzenie mieniem było niekorzystne, istotne jest jedynie to, czy w jego wyniku doszło do ogólnego pogorszenia sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, w tym m.in. do zmniejszenia szans na zaspokojenie jego roszczeń w przyszłości lub do zwiększenia ryzyka po stronie pokrzywdzonego (wyrok SN z 30.08.2000r., V KKN 267/00; wyrok SN z 28.06.2000r., III KKN 86/98)”
„dla oceny, czy rozporządzenie mieniem było niekorzystne istotne jest to, czy w jego wyniku doszło do ogólnego pogorszenia sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, w tym m.in. do zmniejszenia szans na zaspokojenie jego roszczeń w przyszłości lub do zwiększenia ryzyka po stronie pokrzywdzonego. Podstawą oceny, czy w konkretnym przypadku doszło do niekorzystnego rozporządzenia jest porównanie sytuacji pokrzywdzonego istniejącej bezpośrednio przed dokonaniem rozporządzenia oraz sytuacji po dokonaniu tej czynności przez oszukanego. Niekorzystne rozporządzenie mieniem to również zawarcie transakcji bez odpowiedniego zabezpieczenia obarczonego większym ryzykiem” (wyrok SA w Katowicach z 21.01.2015r., II AKa 419/14)
„wprowadzenie w błąd polega na doprowadzeniu do rozbieżności między obiektywną rzeczywistością a wyobrażeniem o niej lub jej odbiorem w świadomości pokrzywdzonego. Chodzi o szeroki zakres zachowań kłamliwych jako źródła wprowadzenia w błąd co do okoliczności istotnych, więc tych, które są przyczyną niekorzystnego rozporządzenia mieniem (wyrok SA w Krakowie z 20.11.2011r., sygn. akt II Aka 145/11)”
„dla przestępstwa oszustwa nie ma potrzeby wykazywania, że w chwili zawierania umowy sprzedawca nie miał zamiaru wywiązać się ze zobowiązania, a wystarczające jest ustalenie, że pokrzywdzony nie zawarłby umowy, gdyby wiedział o okolicznościach, które były przedmiotem wprowadzenia go w błąd przez sprawcę (wyrok SN z 18.11.2018r, III KK 380/17)”
Przestępstwo oszustwa na szkodę osoby prawnej
„w odniesieniu do przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. popełnionego na szkodę osoby prawnej, niekorzystne rozporządzenie mieniem musi być wprawdzie rezultatem wprowadzenia w błąd (wykorzystania błędu), to jest musi z tym wprowadzeniem w błąd (wyzyskaniem błędu) pozostawać w więzi przyczynowej, co nie oznacza jednak koniecznej jedności (tożsamości) tej osoby fizycznej, działającej w imieniu osoby prawnej, która została wprowadzona w błąd (której błąd wyzyskano) i tej osoby fizycznej, która – jako upoważniona do podejmowania decyzji majątkowych – dokonała niekorzystnego rozporządzenia mieniem (wyrok SN z 28.03.2018r, V KK 318/17)”
„dane personalne (tożsamość) osób, wobec których podejmowane są bezprawne działania sprawcy, nie są znamieniem ani warunkiem przypisania przestępstwa oszustwa. Domaganie się zatem przez skarżącego konieczności imiennego wskazania, kto z pracowników został wprowadzony w błąd, było bezpodstawne. Dla wypełnienia znamion występku określonego w art. 286 § 1 k.k., a popełnionego na szkodę osoby prawnej, niekorzystne rozporządzenie mieniem musi być wprawdzie rezultatem wprowadzenia w błąd (wykorzystania błędu), to jest musi z tym wprowadzeniem w błąd (wyzyskaniem błędu) pozostawać w więzi przyczynowej, co nie oznacza jednak koniecznej jedności (tożsamości) tej osoby fizycznej, działającej w imieniu osoby prawnej, która została wprowadzona w błąd (której błąd wyzyskano) i tej osoby fizycznej, która – jako upoważniona do podejmowania decyzji majątkowych – dokonała niekorzystnego rozporządzenia mieniem (post. SN z 22.09.2016r, IV KK 295/16)”
„o odpowiedzialności karnej na przestępstwo oszustwa nie może przesądzać to, kto jaką rolę w spółce sprawuje. Prokurent czy też tylko pracownik spółki nie jest wyłączony z kręgu potencjalnych sprawców oszustwa (post. SN z 27.09.2013r, IV KK 260/13)”
Nieuczciwy kontrahent – co robić?
Prezes firmy lub właściciel podejrzewany o popełnienie przestępstwa oszustwa powinien zgłosić się do radcy prawnego lub adwokata zajmującego się przestępstwami gospodarczymi. Choć oszustwo może kojarzyć się z drobną przestępczością może ono także towarzyszyć stosunkom handlowym. Postępowania związane z oszustwami gospodarczymi są z reguły wielowątkowe.
Jeśli sam podejrzewasz, że Twoja firma padła ofiarą oszustwa a kontrahent okazał się oszustem i naciągaczem zwróć się o wsparcie. Pomoc prawna w sprawach karnych gospodarczych w związku z oszustwem może okazać się konieczna aby prawidłowo zabezpieczyć interesy Twojej firmy i skutecznie ścigać oszusta.
