Czy fundacja rodzinna musi stosować przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy?
Spis treści:
Czy fundacja rodzinna musi stosować przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy?
Tak. Fundacja rodzinna i osoby działające na jej rzecz (fundator, zarząd fundacji) powinni mieć świadomość, że ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nakłada określone obowiązki na fundacje rodzinną. Nie jest to pełen zakres obowiązków ale takie obowiązki są. Przybliżę w tym artykule co to za obowiązki. Zagadnienie związane z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terroryzmu często określa się za pomocą angielskiego skrótu AML/CFL (Anti-Money Laundering and Combating the Financing of Terrorism).
Czy fundacja rodzinna jest instytucją obowiązaną?
W pierwszej kolejności trzeba wyjaśnić, że instytucja obowiązana to taki podmiot, który został wskazany wprost w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Instytucje obowiązane można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza z nich to przedsiębiorcy sektora finansowego – np. banki. Druga grupa po przedsiębiorcy sektora niefinansowego, którzy ze względu na rodzaj świadczonych usług mają do wykonania określone obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy – np. notariusz, biuro rachunkowe czy radca prawny. Te obowiązki to przede wszystkim identyfikacja klientów i transakcji wykonywanych bądź za pośrednictwem przedsiębiorcy lub za jego pomocą lub doradztwem. Najprościej rzecz ujmując, instytucje obowiązane mają określone obowiązki. Wiążą się one z prewencyjnym przeciwdziałaniem praniu pieniędzy. Instytucje obowiązane wplecione są w łańcuch gospodarczy, w ramach którego należy wykrywać i zwalczać proceder prania pieniędzy. Można też wskazać, że wykonują część funkcji Państwa na przedpolu walki z przestępczością i praniem pieniędzy.
Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w art. 2 ust 1 wymienia 26 różnego rodzaju podmiotów, które ze względu na wykonywaną działalności lub świadczone usługi są instytucjami obowiązanymi. Fundacja rodzinna jako instytucja obowiązana nie została jednak wskazane jako instytucja obowiązana. W związku z tym fundacja rodzinna nie jest instytucją obowiązaną. Nie oznacza to jednak, że fundacja rodzinna nie podlega pod przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Co do jest CRBR?
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) to publiczny i jawny rejestr prowadzony przez Ministerstwo Finansów w Polsce, który gromadzi informacje o osobach fizycznych sprawujących faktyczną kontrolę nad spółkami, fundacjami, stowarzyszeniami oraz innymi podmiotami gospodarczymi.
Celem CRBR jest zwiększenie transparentności struktur własnościowych i przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Właściciele firm mają obowiązek zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych, a brak ich aktualizacji może skutkować karami finansowymi.
Czy zgłoszenie fundacji rodzinnej do CRBR jest obowiązkowe?
Tak. Fundacje rodzinne są zobowiązane do zgłaszania informacji o swoich beneficjentach rzeczywistych do CRBR. Obowiązek ten ma na celu zapewnienie przejrzystości struktur właścicielskich i umożliwienie identyfikacji osób sprawujących faktyczną kontrolę nad fundacją rodzinną. Brak zgłoszenia lub aktualizacji informacji może skutkować karami finansowymi. Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej znowelizowały przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy w ten sposób, że nastąpiła między innymi nowelizacja przepisu art. 2 ust.2 pkt 24 zawierającego definicję trustu. Odsyłam do innych komentarzy czym jest trust. Definicja została rozszerzona o fundację rodzinną tj.
truście (trust) – rozumie się przez to regulowany przepisami prawa obcego stosunek prawny wynikający ze zdarzenia prawnego, umowy lub porozumienia, w tym zespołu takich zdarzeń lub czynności prawnych, na podstawie którego dokonuje się przeniesienia własności lub posiadania wartości majątkowych na powiernika w celu sprawowania zarządu powierniczego oraz udostępniania tych wartości beneficjentom tego stosunku oraz fundację rodzinną w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej;
Fundacja rodzinna jest trustem w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i w związku art. 58 ustawy AML dane dotyczące beneficjentów rzeczywistych fundacji rodzinnych muszą zostać zgłoszone do CRBR. Zgodnie z art. 58 pkt 6 do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji są obowiązane
6) trusty, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne:
a) mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
b) nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomość na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w imieniu lub na rzecz trustu;
Oznacza to, że polska fundacja rodzinna co do zasady i w większości przypadków będzie musiała ujawniać informacje o beneficjentach rzeczywistych fundacji. Bez względu na osobę tzw. powiernika, o czym niżej, każdy rodzaj działalności jak choćby założenie rachunku bankowego będzie rozumiane jako nawiązywanie stosunków gospodarczych o nabywaniu nieruchomości w Polsce nie wspominając.
Kiedy powinno nastąpić zgłoszenie fundacji rodzinnej do CRBR?
To dość proste pytanie ma praktyczne konsekwencje w funkcjonowaniu fundacji rodzinnej. Przed udzieleniem odpowiedzi na to pytanie trzeba zwrócić uwagę na dwa przenikające się zagadnienia. Pierwsze to obowiązek wynikający z art. 60 ust. 1 pkt 2 lit a, który nakazuje zgłoszenie do CRBR w termie 14 dni od utworzenia fundacji rodzinnej. Uwaga, przepis ten mówi o truście ale jak wiemy fundacja rodzinna to także trust w rozumieniu przepisów AML. I druga kwestia mogąca zastanawiać, że ust 2 nie posługuje się pojęciem „w terminie 14 dni od wpisu tych podmiotów do Krajowego Rejestru Sądowego” co dotyczy np. spółek. Przepis odnoszący się do fundacji rodzinnej wskazuje, że datą kluczową dla określenia terminu do zgłoszenia danych do CRBR jest dzień utworzenia trustu. Jest to istotne z dwóch powodów. Po pierwsze fundacje rodzinne nie są wpisywane do KRS a do dedykowanego rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Rodzinnych. Rejestr ten pomimo wielu formalno – prawnych podobieństw nie jest rejestrem Krajowego Rejestru Sądowego. Druga kwestia to kiedy możemy mówić o utworzeniu trustu bo od momentu utworzenia trustu właściwe osoby mają 14 dni aby dokonać zgłoszenia do CRBR. Aby określić moment utworzenia trustu trzeba przeanalizować treść ustawy o fundacji rodzinnej w szczególności przepisy odnoszące się do powstanie fundacji rodzinnej zawarte w rozdziale 4 ustawy o fundacji rodzinnej.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji może nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe a także może zaciągać zobowiązania. Trzeba jeszcze pamiętać, że fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Okoliczności te mają kluczowe znaczenia dla postrzegania momentu utworzenia fundacji rodzinnej w rozumieniu przepisów AML. Ponieważ pomimo, że fundacja rodzinna w organizacji może być stroną czynności prawnych to kluczowe dla powstania fundacji rodzinnej jest wpisanie jej do rejestru fundacji rodzinnej. Celowo wskazałem „powstanie”.
W tymi miejscu trzeba wskazać, że ustawa AML mówi o utworzeniu, z kolei ustawa o fundacji rodzinnej wspomina o powstaniu fundacji rodzinnej. Może to powodować istotne problemy interpretacyjne. Zgodnie z art. 21 pkt 6 do powstania fundacji rodzinnej jest m.in. wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji.
Ustawa posługuje się terminem powstanie jednak nie można pominąć tego, że możliwe jest przyjęcie, że z kolei do utworzenia fundacji rodzinnej dochodzi z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim (art. 21 pkt 1 ustawy o fundacjach rodzinnych). Ustanowienie fundacji rodzinnej powoduje powstanie fundacji rodzinnej w organizacji zdolnej do nabywania prawa i zaciągania zobowiązań. Czy powstanie fundacji rodzinnej jest równoznaczne z utworzeniem fundacji rodzinnej w rozumieniu ustawy AML? A może utworzeniem fundacji rodzinnej w myśl przepisów AML jest jej ustanowienie wynikające ze złożenia przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim w formie aktu notarialnego?
Problem ustalenia momentu utworzenia fundacji rodzinnej ma dwie zasadnicze konsekwencje. Pierwsza wynika z tego, że nie zgłoszenie danych do CRBR w terminie podmiotów mających obowiązek dokonywania wpisu do CRBR i aktualizacji danych może pociągnąć za sobą nałożenie kary finansowej do wysokości 1 000 000zł na osoby odpowiedzialne za dokonanie zgłoszenia (art. 152 ust. 1 ustawy AML). Ale poza tym istotny jest jeszcze jeden obowiązek ciążący na instytucjach obowiązanych w odniesieniu do czynności prawnych podejmowanych przez fundacje rodzinne. Mianowicie zgodnie z art. 39 ust. 1 a ustawy AML w przypadku nawiązywaniu stosunków gospodarczych lub przeprowadzania transakcji z podmiotem zobowiązanym do ujawnienia informacji o beneficjentach rzeczywistych instytucje obowiązane muszą sprawdzić czy podmiot został zgłoszony do CRBR.
Stoję na stanowisku, że obowiązek ujawnienia informacji o beneficjantach rzeczywistych powstaje w terminie 14 dni od wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji ale jednocześnie uważam, że instytucje obowiązane powinny zachować szczególna ostrożność przy czynnościach prawnych, w których występuje fundacja rodzinna w organizacji. Swoją drogą uważam także, że w przypadku transakcji w których występuje fundacja rodzinna jako strona transakcji należy stosować tzw. wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego.
Czy beneficjent rzeczywisty to beneficjent fundacji rodzinnej?
Skoro już wiemy, że ustawa AML wymaga zgłoszenia informacji do CRBR i wiemy kiedy powinno to nastąpić to możemy zastanowić się informacje o jakich osobach powinny być zgłoszone do CRBR. Można poczynić zasadniczą uwagę na początek. Beneficjent rzeczywisty w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu to nie ta sama osoba co beneficjent w rozumieniu ustawy o fundacji rodzinnej uprawniony do uzyskiwania określonych świadczeń.
Kto powinien zostać ujawniony w CRBR także może powodować sporo wątpliwości wynikających z tego, że ustawa o fundacji rodzinnej wskazuje różne osoby posiadających różne prawa i obowiązki, które dodatkowo mogą być ze sobą łączone. I tak np. fundator może być jednocześnie członkiem zarządu fundacji rodzinnej ale i beneficjentem fundacji rodzinnej. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być małoletni. Jak napisałem wyżej CRBR służy do ujawniania danych osób sprawujących rzeczywistą kontrolę nad podmiotami. Jeśli tak, to funkcjonalnie można wnioskować, że w przypadku fundacji rodzinnej obowiązek ujawnienie danych będzie dotyczył osoby sprawującej kontrolę nad fundacją rodzinną. Ale kto taką kontrolę będzie sprawował i co to oznacza?
Na marginesie. Ustawa o fundacji rodzinnej nie zawiera definicji beneficjenta. Jest to zrozumiałe a beneficjenta można definiować raczej w sposób wynikający z funkcji fundacji rodzinnej jaką pełni w obrocie i poprzez uprawnienia wynikające z ustawy o fundacji rodzinnej ale bardziej uprawnienia przyznane statutem fundacji rodzinnej.
Musimy zatem ponownie zajrzeć do ustawy o AML i spojrzeć na definicję beneficjenta rzeczywistego sformułowaną w odniesieniu do trustu. Mówi o tym art. 2 ust. 1 lit. b ustawy AML
Przez beneficjenta rzeczywistego fundacji rodzinnej rozumiemy:
– założyciela, w tym fundatora w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. poz. 326),
– powiernika, w tym członka zarządu w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej,
– nadzorcę, jeżeli został ustanowiony, w tym członka rady nadzorczej w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej,
– beneficjenta, w tym beneficjenta w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej lub – w przypadku gdy osoby fizyczne czerpiące korzyści z danego trustu nie zostały jeszcze określone – grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust,
– inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem,
– inną osobę fizyczną o uprawnieniach lub obowiązkach równoważnych do określonych w tiret od pierwszego do piątego,
Z praktycznego punkty widzenia kolejność w jakiej wymieniono poszczególne podmioty ma bardzo duże znaczenie. Po pierwsze nie wszystkie osoby fundacji rodzinnej muszą być zgłoszone. A po drugie należy wedle wskazanej kolejności ustalić osobę sprawującą kontrolę nad fundacją rodzinną. To oczywiście pewne uproszczenie ponieważ fundacja rodzinna z racji swego charakteru jest bezudziałową osobą prawną. Powstanie fundacji rodzinnej nie wiąże się z objęciem jakiś udziałów czy praw w funduszu założycielskim. Ustalając beneficjentów rzeczywistych fundacji rodzinnej należy bardzo uważnie przeanalizować postanowienia statutu fundacji rodzinnej i dopiero wówczas zdecydować która z osób wymienionych w art. 2 ust. 1 lit b ustawy AML podlega ujawnieniu. Co do zasady można powiedzieć, że będzie to fundator. Ale nie jest to takie oczywiste ponieważ z analizy statury może wynikać, że fundator co prawda powołał fundacje rodzinną, nawet wniósł mienie na fundusz założycielski ale wycofał się z działania fundacji i nie wywiera na nią żadnego wpływu. Inaczej będzie jednak w przypadku fundacji rodzinnych powołanych w testamencie przez testatora. Z oczywistych powodów to nie dane zmarłego fundatora będą podlegały ujawnieniu w CRBR jako beneficjenta rzeczywistego. Powyższe prowadzi do jednego wniosku – decyzja o tym kto jest beneficjentem rzeczywistym fundacji rodzinnej każdorazowo powinna zostać poprzedzona analizą statutu danej fundacji. Aby prawidłowo ustalić beneficjentów fundacji rodzinnej konieczna jest także znajomość ustawy o fundacji rodzinnej w odniesieniu do tego jakie podmioty lub organy mogą funkcjonować w ramach fundacji rodzinnej.
Kto dokonuje zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego fundacji rodzinnej do CRBR?
Zgłoszenia beneficjentów rzeczywistych a także aktualizacji danych dotyczących beneficjentów rzeczywistych do CRBR musi dokonać zarząd fundacji w terminie 14 dni od wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.
